Dallimet ligjore dhe kufizimet e shtetasve të huaj në Zvicër krahasuar me shtetasit zviceranë

Ndërsa disa përfitime dhe privilegje janë të rezervuara ekskluzivisht për qytetarët zviceranë, disa të drejta mund të jenë të aksesueshme për të huajt, veçanërisht ata me leje pune ose qëndrim afatgjatë. Ja një analizë e hollësishme e situatës.

Të Drejtat Politike: Kufizime në Pjesëmarrjen Demokratike

Në nivel federal, shtetasit e huaj nuk kanë të drejtë të votojnë në referendume, zgjedhje, apo të kandidojnë për zyra publike. Megjithatë, disa kantone dhe komuna, veçanërisht ato në rajonet frankofone, ofrojnë mundësi të kufizuara për të huajt:

• Vaud, Neuchâtel, Fribourg dhe Jura: Lejojnë shtetasit e huaj të votojnë dhe të kandidojnë për pozita në nivel komunal, me kusht që ata të kenë qëndruar në Zvicër për një periudhë të caktuar.
• Gjeneva: U lejon të huajve të votojnë në nivel komunal, por jo të kandidojnë për poste publike.

Këto rregullore ndryshojnë nga një kanton në tjetrin dhe zakonisht kërkojnë një kohëzgjatje të qëndrimit ose një leje qëndrimi.

Shtetësia për Fëmijët: Një Proces i Kufizuar

Në Zvicër, shtetësia nuk është e drejtë e lindjes. Fëmijët e lindur nga prindër të huaj nuk përfitojnë automatikisht shtetësinë zvicerane, por marrin shtetësinë e prindërve të tyre. Vetëm fëmijët me të paktën një prind zviceran mund të bëhen shtetas zviceranë në momentin e lindjes.

Statusi i Punës dhe Leja e Qëndrimit: Një Faktor Vendimtar

Lëvizja brenda kantoneve
Ndryshe nga qytetarët zviceranë, të cilët mund të zhvendosen lirisht nga një kanton në tjetrin, të huajt nga vendet e treta (jashtë BE-së/EFTA-s) përballen me kufizime. Lejet e tyre të punës janë të lidhura me një kanton specifik dhe shpesh kërkojnë autorizim për t’u transferuar në një kanton tjetër. Përjashtim bëjnë vetëm mbajtësit e lejes C, e cila ofron më shumë liri.

Kërkesa për ndihmë sociale
Ndërsa ndihma financiare është e disponueshme për të gjithë banorët, të huajt që aplikojnë për ndihmë sociale mund të përballen me pasoja. Për shembull, aplikimet për natyralizim mund të refuzohen nëse individët nuk shlyejnë ndihmën e marrë.

Shkollimi Universitar: Kostot në Rritje për Studentët e Huaj

Nga semestri i vjeshtës 2025, universitetet kryesore zvicerane, si ETH në Cyrih dhe EPFL në Lozanë, do të trefishojnë tarifat e shkollimit për studentët e huaj. Kjo rritje synon të kompensojë uljen e financimit federal dhe mbulon pjesërisht koston e edukimit për studentët ndërkombëtarë. Ndërkohë, tarifat për studentët zviceranë do të mbeten të pandryshuara.

Përfundim: Të Drejtat e Kufizuara në një Shtet me Rregulla të Forta

Ndërsa Zvicra ofron disa privilegje për shtetasit e huaj, këto shpesh janë të kufizuara dhe të varura nga kombësia dhe statusi i qëndrimit. Qytetarët e BE-së dhe EFTA-s gëzojnë më shumë të drejta krahasuar me ata nga vendet e treta, ndërsa procedurat burokratike dhe kufizimet mund të ndikojnë në përvojën e banimit dhe punësimit për shtetasit e huaj.