Ballkani, “Fabrika që punon” – Suharekë 1979, si të përsëritet historia e tij?!

Para se të dërgohej në Suharekë në vitin 1979, eksperti i njohur ndërkombëtarisht për Jugosllavinë, profesori  Dennison I. Rusinow për ta vizituar Ballkanin, e vetmja fabrikë që prodhonte rripa transportues gome në Jugosllavi, disa zyrtarë i kishin thënë sinqerisht se shumë vizitorë në Kosovë, përfshirë edhe vet Titon në 1975, janë dërguar atje sepse është një fabrikë model.

*ripostim

“Ishte një nga të paktat,” më thanë thuhet në shkrimin e tij të vitit 1979, “dhe ndoshta më e mira nga ato pak, që janë me të vërtetë fitimprurëse dhe efikase, duke prodhuar mallra që janë në përputhje me standardet Jugosllave dhe madje edhe Evropiane.

Afrimi për në qytetin e Suharekës nga drejtimi Prishtinë është spektakolar, veçanërisht në një ditë vjeshte. Qyteti dhe minaret e tij erdhën në pamje papritur, të vendosura poshtë skajit perëndimor. Në distancë, rreth 20 km larg, ngrihej muri i madh me dëborë i maleve shumë të larta, që ndanin Kosovën nga Shqipëria në perëndim dhe nga Mali i Zi dhe Maqedonia në veri dhe në jug.

Midis Suharekës shtrihen deri në veri fushat e gjelbra, të artë dhe të kuqe vjeshtore, shtrihej fusha e lartë pjellore, e ujitur mirë e Kosovës perëndimore që dikur quhej Metohija. (Ky emër zyrtarisht është jashtë modës që nga viti 1966 sepse është një emërtim serb për atë që tani është një rreth pothuajse ekskluzivisht i banuar nga shqiptarët – siç më kujtoi një qortim i ashpër nga mikpritësi im në Ballkan, kryeinxhinieri Xhafer Gashi, kur unë përdorja emrin Metohija), shkruan SuharekaOnline.

Ballkani i Suharekës përfaqëson një zhvillim të suksesshëm. Fabrika u themelua në vitin 1961 për të bërë pjesë të vogla gome dhe për të siguruar një alternativë modeste ndaj bujqësisë – këtu kryesisht vreshtave – si një punëdhënës i popullsisë së rrethit që rritet me shpejtësi. Vitin pasardhës i erdhi në mendje drejtorit të saj që rripat transportues të gomës do të ishin një ide më e mirë. Askush në Jugosllavi nuk po i bënte ato dhe vendosja e prodhimit, pa probleme të marketingut ose transportit për një ndërmarrje të re, të vogël dhe pa përvojë, u sigurua nga afërsia dhe nevojat e degëve industriale të rëndësishme të Kosovës, minierat e plumbit dhe zinkut dhe shkritoret në Mitrovicë dhe minierat e linjitit.

Deri në vitin 1964 Ballkani kishte 80 punëtorë dhe 3 turne, 400 tonë prodhim dhe një nivel përfitimi mjaft të lartë në mënyrë që drejtori të bindte këshillin e tij të punëtorëve të miratojë 80 bursa, një për secilin punëtor, për të dërguar të rinjtë e Suharekës në studime sekondare dhe pas-sekondare jashtë komunës.

Në 1966 uzina dhe asortimenti i saj i prodhimit u zgjeruan dhe modernizuan për herë të parë, duke përdorur pajisje dhe teknologji çekosllovake. Po atë vit, reforma ekonomike Jugosllave e vitit 1965, një hap gjigant drejt një ekonomie të mirëfilltë tregu, filloi të kishte një ndikim në të gjithë vendin, duke çuar firmat joekonomike dhe të menaxhuara keq deri falimentim, por duke ofruar mundësi të reja për ata që dinin si të menaxhonin.

Zgjerime, modernizime dhe diversifikime të mëtejshme të prodhimit u zhvilluan në 1970, 1972 dhe 1976. Këto tani bazoheshin në pajisjet dhe teknologjinë e Gjermanisë Perëndimore, Britanike dhe Franceze sesa Çekosllovake. Normat e rritjes së produktit mesatarisht 30 përqind në vit dhe profitabiliteti u mbajt,  pjesërisht falë kredive me interes të ulët nga Fondi Federal për Zhvillim të rajoneve të pazhvilluara.

Sot (1979) kompleksi i Ballkanit në Suharekë me 4 impiante punëson 1,300 punëtorë, konsumon 30,000 tonë gome, eksporton mbi 30 përqind të prodhimit të tyre (kryesisht në Marok, Algjeri, Bullgari, Rumani dhe BRSS) dhe kanë një qarkullim vjetor prej 80 miliardë dinarë (18,50 dinarë = USS1). Shumë departamente punojnë në katër ndërrime, e katërta është jashtë orarit të fundjavës. Nga punëtorët, 200 kanë diploma universitare ose të tjera post-sekondare dhe 400 kanë forma të tjera të trajnimit special pas-sekondar. Më shumë se 60 janë femra, të gjitha kanë përfunduar arsimin fillor 8 vjeçar të kërkuar nga Jugosllavia (një detaj i cituar me krenari në një komunitet, shkolla e të cilit kishte vetëm 5 nxënëse femra kur Ballkani u themelua në 1961). Të ardhurat personale mesatare mujore për punëtor janë 7,500 dinarë – krh. Mesatarja e Kosovës dhe e gjithë Jugosllavisë ishte prej 4,084 dhe 5,075 dinarë si krye të shkallës. Ndërmarrja financon mbi 200 bursa për studime pas sekondare në inxhinieri, mjekësi, juridik, arkitekturë, arte liberale dhe fusha të tjera, shkruan tutje SuharekaOnline..

Deri në vitin 1983, Ballkani pret të punësojë 3,000 punëtorë dhe të ketë 3 fabrika të degëve diku tjetër në Kosovë, 2 prej tyre në Prishtinë. Thelbësore për planet e zgjerimit janë dy ndërmarrje të përbashkëta që aktualisht po negociohen me firmat perëndimore. Njëra është me Kompaninë Gates të Denver, e cila do të sigurojë njohuri të plotë, mbikëqyrje dhe ndihmë të marketingut për prodhimin e më shumë se 10 milion të rripave të përdorimit të veçantë dhe do të blejë prodhimi me vlerë 1.8 milion dollarë. Tjetra është për prodhimin e gomave dumper në bashkëpunim me Dunlop të Britanisë së Madhe, e cila do të blejë dhe tregtojë 25 përqind të prodhimit të Ballkanit për një periudhë me kontratë 15-vjeçare. Investimet totale këtu vlerësohen në 220 milion dollarë.

Si mund të shpjegohej kjo anomali e lumtur? Të gjithë atyre që iu drejtua kjo pyetje, në Suharekë dhe në Prishtinë, sugjeruan që burimi kryesor i suksesit të Ballkanit ka qenë shefi i Ballkanit, Drejtori i Përgjithshëm i tij. Këtu, me sa duket, është një version kosovar i historive të tjera të suksesit të vetë-menaxhimit socialist, në të cilën shumica e meritës zakonisht i jepet menaxherit të lartë. Mbiemrat e përdorur për të përshkruar atë ishin të njëjtat që janë aplikuar për homologët më të njohur si Erik Blum i Energoinvest në Sarajevë dhe i ndjeri Norbert Veber i fabrikës së çelikut Sisak në Kroaci: energjik, kompetent, i gatshëm për të ndërmarrë rreziqe dhe jashtëzakonisht i aftë për të manipuluar njerëzit dhe veçoritë e sistemeve ekonomike dhe politike jugosllave.

Ishte gjithashtu Drejtori i Përgjithshëm që kishte idenë e rripave të transmetimit si një produkt ideal, jo vetëm sepse do të kishte të menjëhershëm, të sigurt, dhe kërkesa në rritje dhe pa prodhues vendas konkurrues, por gjithashtu sepse është një industri përpunuese dhe punëson një numër relativisht të madh të njerëzve me nivele aftësish që zakonisht mund të arrihen shpejt, madje edhe në një mjedis të prapambetur arsimor si Suhareka. Edhe më e rëndësishmja, më thanë, ishte ai që insistoi që nga fillimi mbi parimin se “kapitali më i rëndësishëm janë kuadrot”.

Simboli i tij më i hershëm dhe më i qëndrueshëm ka qenë numri i madh i bursave të Ballkanit për të rinjtë lokalë, me lëndë studimi që nganjëherë lidhen drejtpërdrejt me nevojat e Ballkanit. Ndërmarrja gjithashtu ka marrë pjesë, me fonde, pajisje dhe punë, në asfaltimin e rrugëve të Suharekës, banesave të reja dhe shërbime publike.

Ballkani gjithashtu ka ndërtuar dhe drejton hotelin dhe restorantin elegant dhe sipas standardeve të Kosovës në mënyrë të pazakontë efikase të.

Angazhimi shoqëror përfshin të gjithë krahinën: Bursat Ballkanike nuk janë të kufizuara vetëm tek të rinjtë e Suharekës, megjithëse u jepet përparësi.

Forca puntore në Ballkan është e re, gjithashtu, që korrespondon me të rinjtë e popullsisë së Kosovës: mosha mesatare, përfshirë drejtorin dhe inxhinierët e vjetër në llogaritjen, është 23 vjet.

Pyetja është: Historia  e Ballkanit,  si ta përsërisim atë?

Përgjigja e ofruar nga Ismet Gusija, Drejtor i Institutit Krahinor për Planifikim Social në Prishtinë ishte ndoshta më e zymta: është e vështirë të transferohet kjo histori suksesi. Ne e përdorim Ballkanin si një shembull të asaj që mund të bëjmë, por për ta përsëritur atë duhet të përsëriten të gjithë faktorët mjedisorë, përfshirë personalitetin e drejtorit të ndërmarrjes. ” A nuk ishte kjo një këshillë dëshpërimi?